Zamek Lubelski to jeden z symboli architektonicznych i historycznych Lublina. Uważa się, że na Wzgórzu Zamkowym już w VI wieku naszej ery istniała wczesnośredniowieczna osada, gdyż naturalne walory wzgórza sprzyjały założeniu tu obronnego drewnianego grodu. W XII wieku swoją siedzibę miał tu kasztelan, a w XIII wieku wybudowano istniejącą do dziś wieżę zwaną donżonem. Przełomową datą w dziejach zamku był rok 1341 kiedy nastąpił najazd Tatarów na Lublin. Po tym wydarzeniu król Kazimierz Wielki zdecydował o wystawieniu murowanego zamku w miejscu dotychczasowych drewnianych zabudowań. Wkrótce wokół Wzgórza Zamkowego zawiązała się dzielnica żydowska, która istniała w tym miejscu przez stulecia.
Na zamku gościli często polscy monarchowie, którzy obdarowywali przywilejami miasto. Bywał tutaj Władysław Jagiełło, który miał szczególne zasługi dla Lublina, będąc między innymi fundatorem fresków rusko-bizantyńskich, które zdobią Kaplicę Trójcy Świętej. Na zamku w latach 1473-76 przebywał Jan Długosz, dzieląc czas na wypełnianie obowiązków kronikarskich oraz na wychowywanie królewskich synów Kazimierza Jagiellończyka. To za jego panowania miasto stało się w 1474 roku stolicą nowopowstałego województwa lubelskiego.
Niewiele wiadomo o pierwotnym wyglądzie kazimierzowskiego zamku. Czasy te pamiętają jedynie najstarsze, zachowane do dzisiaj budowle: donżon, czyli XIII-wieczna romańska wieża mieszkalno-obronna, oraz XIV-wieczna kaplica.
Stojąca na Wzgórzu Zamkowym Kaplica Trójcy Świętej jest unikatowym przykładem zespolenia gotyckiej architektury z rusko-bizantyjskimi freskami. Jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej w Polsce i w Europie. Kaplica została wzniesiona wraz z zamkiem przez króla Kazimierza Wielkiego w drugiej połowie XIV wieku. Budowla jest w typie świątyni dwukondygnacyjnej, jednofilarowej rozpowszechnionej w średniowiecznej łacińskiej Europie. Obie kondygnacje mają jednakowy układ przestrzenny. Górna kondygnacja ma kwadratową nawę i wielobocznie wydłużone prezbiterium. Typowo gotyckie, gwiaździste sklepienie wspiera się na potężnym ośmiobocznym filarze. Prezbiterium i nawę oddziela łuk tęczowy.
Na początku XV wieku, na zlecenie króla Władysława Jagiełły, ruscy malarze pod kierunkiem mistrza Andrzeja pokryli wnętrze kaplicy freskami w stylu rusko-bizantyjskim. Prace zakończono w 1418 roku. Malowidła zostały wykonane stosowaną wówczas techniką tzw. mokrego tynku, na który składała się zaprawa z wapna i drobno ciętych włókien. W ciągu jednego dnia kładziono tyle tynku ile malarz mógł zamalować. Taki sposób malowania był mozolny, ale też niezwykle trwały. Kompozycja malowideł została stworzona stosując zasadę hierarchii zstępującej. Na sklepieniu nad prezbiterium umieszczono Trójcę Świętą. Nieco niżej można zobaczyć serafiny, cherubiny, tematy eucharystyczne. W nawie natomiast poczet proroków i cykl ewangeliczny. Całość dopełniają sceny z życia Chrystusa, Maryi i świętych. Ciekawostką jest fakt, że w Kaplicy można zobaczyć dwa z trzech istniejących do dziś portretów króla Jagiełły namalowanych za jego życia.
W XVI wieku, za panowania Zygmunta Starego zamek przebudowano w stylu renesansowym. Wybudowana została brama wjazdowa, dobudowano drugie piętro oraz okazałą attykę.
Zamek lubelski to miejsce różnych wydarzeń historycznych, z których najważniejsze miało miejsce 1 lipca 1569 r. Wtedy to obradujący pod przewodnictwem króla Zygmunta Augusta sejm walny Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego zakończył się zawarciem Unii Polsko-Litewskiej. Była to pierwsza międzypaństwowa unia realna zawarta w Europie. Pamiątką po tym wydarzeniu są dwa spośród napisów wydrapanych na ścianach kaplicy, pochodzące z 1569 r. Jeden z nich, na obudowie schodów prowadzących na chór, zawiera łaciński napis „unia facta Est cum ducatus Lytwanie” - co znaczy „Unia z Księstwem Litewskim stała się faktem”.
W okresie potopu szwedzkiego przebywał na zamku Jan Kazimierz. Niestety, wojny nękające Rzeczpospolitą w XVII i XVIII wieku doprowadziły zamek do ruiny i późniejszej rozbiórki. Dopiero w XIX wieku w miejscu zniszczonych budowli zaplanowano w tym miejscu budowę gmachu więziennego. W latach 1824-1826 wybudowano okazały obiekt w stylu neogotyckim, który zaprojektował inżynier Jan Stompf.
Od połowy XIX wieku do 1915 roku trafiali tu głównie więźniowie polityczni, wśród nich byli m.in. Aleksander Głowacki (Bolesław Prus) i Andrzej Strug. W więzieniu obok Polaków zamykano również Żydów. W latach 1939-1944 Zamek był siedzibą więzienia śledczego gestapo, w którym życie straciło ok. 3000 osób, w tym wielu mieszkańców lubelskiego getta. Wielu więźniów zostało rozstrzelanych w masowych egzekucjach na Górkach Czechowskich, jednak największej egzekucji Niemcy dokonali 22 lipca 1944 roku, tuż przed wkroczeniem do Lublina wojsk sowieckich. Zamordowano wtedy blisko 300 więźniów. W latach 1944-1954 na zamku funkcjonowało więzienie NKWD i UB. Przez jego mury przeszło około 35 tysięcy zatrzymanych a życie straciło około 200 osób.
W roku 1957 w zamku zostało otwarte Muzeum Lubelskie, zaś obecnie jest to siedziba Muzeum Narodowego w Lublinie. Zgromadzono tu bogate zbiory w działach, m.in.: archeologicznym, numizmatycznym, etnograficznym, czy militariów. W galerii malarstwa eksponowany jest słynny obraz Jana Matejki "Unia Lubelska".
Kaplica Trójcy Świętej posiada Znak Dziedzictwa Europejskiego.
